Tussen smartlap en levenslied

Smartlappen: het genre van de heftige persoonlijke emoties, de zo bombastisch bezongen gevoelens van verliefdheid, verlatenheid, verlorenheid, verlies. De sluizen van het sentiment die zich onstuitbaar openen. Met André Hazes, met zijn voorliefde voor het vertolken van de schaduwzijden van het persoonlijk bestaan op zingbare melodieën in mineur, toch wel als de ongekroonde koning van het genre. “Ik zit hier heel alleen kerstfeest te vieren; de straf die ik verdiend heb zit ik uit”.

Over de oorsprong van de smartlap doen verschillende verhalen de ronde. Volgens één versie is de ‘smachtlap’ een in katholieke kringen gebruikte vastendoek. Dit doek, waarop het lijden van Christus staat afgebeeld, bedekt tijdens de vastentijd het altaar. Volgens een andere versie maakten in de Middeleeuwen minstrelen droevig nieuws publiek door middel van liederen. Ze hielden daarbij een stoffen lap omhoog waarop het verhaal in stripvorm stond zodat ook voor de moeilijke verstaander de boodschap te volgen was.

Het levenslied is van een andere orde dan de smartlap. Het overstijgt de persoonlijke emoties van de dichter of de zanger, bevat een moraal, een of meerdere levenslessen voor de toehoorder. Neem bijvoorbeeld Mensch durf te leven met zinnetjes als “Vlieg uit in de lucht, kruip niet in een kooi” en “Wees op je vierkante meter een vorst”. Het leek ons als team mooi om het liturgisch jaar, waarin we ons voortdurend bezinnen op levenslessen uit de bijbel, af te sluiten met een serie luchtige maar niet minder diepgaande muzikale levenslessen.

Zondag 4 juni: Op zoek naar geborgenheid die in mijn hart wonen wil
Lezing Johannes 20: 19-22
Overweging door Claartje Kruijff

Wat is je levenslied? Dat is best wel een grote vraag. Het is mooi om van onze inspiratiebronnen te delen. Maar dat is soms wel makkelijker gezegd dan gedaan. Deze dienst gaat over hoe we geborgenheid kunnen vinden door aan elkaar tevoorschijn te komen. En dat gaat meestal anders dan we tevoren hadden gehoopt of bedacht. Liederen kunnen daartoe belangrijke richtingwijzers en hulpbronnen zijn. In deze dienst hoort u een wellicht voor u nog onbekend lied: One of us van Joan Osborne (1995). Tip: U kunt het eventueel thuis al beluisteren.

Zondag 11 juni: Het Hart eener Deerne
Lezing Jozua 2: 1-21
Overweging door Arjan Broers

“En ondanks heur grote zonde bleef heur hart oprecht en rein.” Drs P schreef dit lied, Het Hart eener Deerne, vol oude woorden, over een naïef kamermeisje dat in de grote stad aan lager wal raakt maar haar waardigheid bewaart. De Dominicus staat in een deel van de rosse buurt van Amsterdam. In onze tijd – maar ook veel eerder al- werken daar vrouwen met allerlei achtergronden en ervaringen. Jezus had een voorliefde voor ‘hoeren en tollenaars’. Het verhaal gaat dat een van zijn voorouders prostituee was. En zelfs als dat niet klopt: de geschiedenis van Rachab is een van die impulsen in de Bijbel om anders naar vrouwen in de prostitutie te kijken.

Zondag 18 juni: Avond
Lezing Prediker 12: 1-7
Overweging door Leontien Dekker

“En de dingen in de kamer worden vrienden die gaan slapen. De stoelen staan te wachten op ‘t ontbijt. En de dingen in de kamer, ik zeg ze welterusten. En de dingen in de kamer zouden levenloze dingen zijn, zonder jou.” Avond van Boudewijn de Groot is een prachtige ode aan de gewone dingen om ons heen. Een mooie aanzet voor een beschouwing over de bezieling van levenloze objecten. Over de verbondenheid van de mens met alles om zich heen.

Zondag 25 juni: En todo amar y servir
Lezing 1 Korinthiërs 13
Overweging door Henk Hillenaar

‘In alle omstandigheden liefhebben en dienen’ is een aansporing die Ignatius van Loyola aan het eind van zijn Geestelijke Oefeningen geeft aan de retraitant. Die woorden zijn in heel veel levens als een soort devies blijven klinken. Sinds een jaar of twintig-dertig is dat devies een lied geworden, een levenslied : opwekkende woorden op een opwekkende melodie. Velen hoorden het voor het eerst zingen toen pater Jan van Kilsdonk in 2008 vanuit de Dominicus werd uitgevaren. Sedertdien is het niet alleen levens- maar ook lievelingslied – in ieder geval van Henk Hillenaar.

In aanloop naar het Pinksterfeest richten wij ons op de geest. De geest die ook ziek kan zijn en dan behandeld moet worden. Blijft er dan nog ruimte over voor ervaringen die je mystiek kunt noemen?

Jung zei: ‘We pathologiseren omdat we niet meer weten hoe we moeten mythologiseren’.

In deze serie van drie vieringen adresseren we de waanzin niet zozeer als een geestesziekte, maar als een uitingsvorm van onze menselijke verbeelding en verlangens. Want misschien is waanzin niet alleen ziek of afwijkend, maar ook iets waar we allemaal iets van hebben. Misschien is het onderdeel van een universeel gebied in het bewustzijn, dat soms duister en onbegrijpelijk is, en soms toegankelijk via verhalen, kunst en muziek.

Zondag 14 mei: Demonen op hun plaats gezet
Lezing Genesis 1: 1-8 & Matteüs 8: 28-34
Overweging door Leontien Dekker

‘Er is niets tegen waanzin, zolang er maar Gods zegen op rust en er bovendien een systeem in zit’. Met deze prikkelende uitspraak van Gerard Reve komen we heel dichtbij een bijbels-theologische duiding van het bestaan van demonen en boze geesten. De theologen K. Miskotte en K. Barth wijzen ons in deze viering naar een hoopgevend perspectief op de waanzin.

Zondag 21 mei: Buiten jezelf zijn
Lezing Matteüs 4: 1-11
Overweging door Berry Vorstenbosch

We leven in een wereld waarin ‘jezelf zijn’ vaak belangrijk wordt gevonden. Maar er zijn allerlei manieren van ‘buiten jezelf zijn’, die niet allemaal per se verkeerd zijn. Bij het oranjegevoel, of als we iemand in staat van dronkenschap meemaken, kunnen we onze wenkbrauwen optrekken. Het ontstijgen van je eigen zelf, met al haar zorgen en begeerten, speelt een belangrijke rol in mystieke scholingswegen. Ook een psychose kan goede elementen bevatten, die later in het leven vruchtbaar gemaakt kunnen worden.

Zondag 28 mei: Adembenemend nieuw – Pinksteren
Lezing Handelingen van de apostelen 2: 1-13
Overweging door Colet van der Ven 

Er zijn wanen in soorten en maten. Mensen die denken dat ze kunnen vliegen, dat ze ledematen hebben van steen, dat ze Jezus zijn –vrij vaak- , of Wilhelmina -vrij zelden- of profeten van de eindtijd. De reactie van de omgeving is er dikwijls een van tegenspreken, ontkennen, relativeren. Zo ook de spottende opmerking n.a.v. de wonderbaarlijke verschijnselen die de leerlingen van Jezus aan den lijve ervaren; “Ze zullen wel dronken zijn”. Toch lijkt hier sprake van iets anders. Maar wat dan? We verbinden het verhaal van Pinksteren met een klassiek Jiddisch lied over een gouden pauw (‘De gouden pauw keert terug’), herschreven en gezongen door Shura Lipovsky.

De zomervakantie komt in zicht. Een tijd om te genieten van mooi weer, om activiteiten te ondernemen die voor ontspanning zorgen, een tijd om de dagelijkse beslommeringen even achter te laten. Zo vanzelfsprekend als het klinkt, is dat niet voor elke Dominicusganger. Niet bij iedereen zijn de middelen voorhanden om in de zomervakantie een leuke activiteit te plannen. De alom gestegen prijzen maken het voor sommige Dominicusgangers nog lastiger. Om de helpende hand te kunnen reiken organiseert het Solidariteitsfonds zondag 14 en zondag 21 mei 2023 de actie “Samen delen voor een fijne zomervakantie”. De Solidariteitsfonds doet een beroep op alle Dominicusgangers die kunnen geven, om dat ruimhartig te doen.

Geven
Wilt u geven, dan is uw bijdrage welkom op rekeningnummer NL 72 INGB 0000224928 t.n.v. Solidariteitsfonds Dominicusgemeente onder vermelding van “gift vakantieactie 2023”. Elke bijdrage is welkom. Geeft u liever contant dan kan dat 14 en 21 mei ook in de bus van het Solidariteitsfonds achter in de kerk.

Ontvangen
Wilt u graag ontvangen, dan kunt u uw aanvraag ook mailen naar solidariteitsfonds@dominicusamsterdam.nl.
Uw mail gaat rechtstreeks naar het Solidariteitsfonds. Een aanvraag per mail kunt u doen tot uiterlijk dinsdag 23 mei 2023.

Hartelijke groeten namens het Solidariteitsfonds,
Wil Raeven

Als men het in de Middeleeuwen over ‘de filosoof’ had, bedoelde men Aristoteles. Als wij het in de Dominicus over ‘de dichter’ hebben, dan gaat het over Huub Oosterhuis.

Niet alleen de meeste liederen die we in de Dominicus zingen zijn door hem geschreven, ook de taal die we gebruiken in het bidden en spreken is door hem gekleurd. Huub Oosterhuis legde het fundament voor de Dominicus door eind jaren zestig met Bernard Huijbers als componist iets nieuws te beginnen: volwaardige liturgische muziek in het Nederlands.

Wat zo razend knap is aan zijn teksten is de verbinding van lagen. Van een hele intieme persoonlijke beleving van het heilige tot een profetische en sociaal betrokken geloof; van teder tot woedend; diep traditioneel en helemaal van nu.

Huub was een monumentale man. Hij stierf nadat zijn dochter Trijntje in onze kerk zijn liederen had gezongen, op de middag van Pasen. Hij volgde dit concert nog volgde via de livestream.

Wij zingen Huub Oosterhuis in ere, tot in lengte van dagen. En bidden dat hij in Licht mag staan.
Zijn uitvaartdienst is na te zien via: https://www.youtube.com/@huuboosterhuisofficial

De Dominicus is bepaald niet de enige kerk waarin zijn liederen gezongen zullen blijven worden. Bovendien zijn, mede door zijn dochter Trijntje en zoon Tjeerd, sommige van zijn liederen inmiddels ook bekend als liefdespoëzie. Wat geschreven werd voor de relatie tussen God en mens wordt ook verstaan door menselijke geliefden – helemaal in de traditie van de minnemystici in de twaalfde eeuw trouwens.

In onze kerk is Huubs weduwe Colet van der Ven actief, als lid van het liturgisch team, geliefd prediker en betrokken kerkganger. We staan om haar heen. Misschien kunnen we dat laten merken door haar te schrijven, een handgeschreven briefje met misschien één zin van Huub Oosterhuis erin die je bij je draagt, of een dierbare herinnering. Stuur het naar het secretariaat, dan zorgen wij dat het bij haar komt, als het stiller wordt.

Namens de mensen van de Dominicus,
Eva Martens en Arjan Broers, pastores

Serie Monologen
Een monoloog is in het theater meestal een gesproken tekst waarbij maar één acteur op het toneel is. Een monoloog spreekt vanuit de binnenwereld, deelt met het publiek wat niet met de andere personages kan worden gedeeld. Zo kan een monoloog ook een brug zijn voor het publiek: wat wij van binnen voelen, maar tegen niemand kunnen zeggen wordt onthuld.
‘Nu ben ik alleen’, zegt Hamlet in Shakespeares beroemde toneelstuk, als verder iedereen het toneel heeft verlaten. Hij spreekt tegen zichzelf – of tegen het publiek – over zijn ware gevoelens: zijn verlangen de moord op zijn vader te wreken en over hoe hij zijn eigen lafheid veracht dat hij het nog niet gedaan heeft. Zo pratend verandert zijn gemoed en beraamt hij een plan dat alleen het publiek kent. Hamlets woorden geven stem aan de listige, wraakzuchtige stem in onszelf, hoe keurig en braaf we aan de buitenkant ook zijn.
Bijbelverhalen vertellen bijna nooit over de psychologie van de personages. Achter één zin gaat soms een wereld schuil. Wat gebeurt er als we stem geven aan de binnenkant van Bijbelse figuren? Wat als de vrouwen die een – vaak naamloze – figurantenrol spelen in het grote verhaal ons deelgenoot konden maken van hun beleving, hun geheimen, van hun geloof? Wat als de slechterik het woord krijgt en zijn kant van het verhaal belicht?
In deze serie werken theatermakers en acteurs mee. De vieringen hebben in plaats van een overweging een monoloog.

Zondag 16 april: Koningin Wasti
Lezing: Ester 1: 10-18
Tekst: Esther van Steenis. Spel: Astrid van Eck

Koningin Wasti was de eerste vrouw van de oneindig rijke Perzische koning Ahasveros. Op de zevende dag van een feest dat hij gaf, vroeg hij haar haar schoonheid te komen tonen. Zij weigerde en werd daarom door hem verstoten.
We leven in een wereld waarin het voor vrouwen niet makkelijk is om ‘nee’ te zeggen. Als een vrouw weigert of voor zichzelf kiest kan dat zomaar haar einde betekenen. Ook nu nog. Een innerlijke monoloog van de mens die voor haarzelf kiest; ondanks de belachelijke gevolgen.

Zondag 23 april: Noahs vrouw
Lezing: Genesis 8: 15-19, 9: 8-16
Tekst en spel: Eva Martens. Regie: Puck van Dijk

‘Het is niet dat ik niet zag dat het slecht ging. Dat ik hem kwijtraakte, met zijn dromen en zijn grote project. Ik leefde. Hij niet. Ik geloofde niet dat het zover zou komen. Toen kwam de regen.’
De vrouw van Noach is niet rechtvaardig als Noach. Zij is niet nuttig als de dieren of hun zonen en vrouwen, die de aarde opnieuw moeten gaan bevolken. Noach en zijn vrouw zijn al oud als ze de ark in gaan. Naäma, zoals zij in de traditie wordt genoemd, mag mee op de ark en wordt van de grote vloed gered, terwijl ze het niet verdiend heeft en ook geen belofte draagt voor de nieuwe wereld waar ze deel van uit mag gaan maken. Of toch wel?

Zondag 30 april: Maria Magdalena
Lezing: Johannes 20: 11-18
Tekst: Alexandra Broeder. Spel: Alexandra Greidanus

De bekende woorden ‘noli me tangere’, die Jezus tegen Maria Magdalena zeg na zijn verrijzenis, kunnen zowel vertaald worden als ‘raak me niet aan’ of ‘houd me niet vast’.
Hoe kunnen wij liefhebben?
Hoe kunnen wij verbinden zonder onszelf te verliezen? Zonder de ander vast te willen houden om een leegte in onszelf op te vullen?
In deze monoloog is niet Jezus maar Maria Magdalena de leraar. Haar krachtige en liefdevolle boodschap wordt vertolkt door de 12-jarige performer Alexandra Greidanus.

Zondag 7 mei: Judas
Lezing: Johannes 13: 12-38
Tekst: Arjan Broers. Spel: Patrick Nederkoorn

Is er iemand in de geschiedenis meer verketterd dan Judas Iskariot? De verrader, die een van de twaalf leerlingen was en degene werd die Jezus uitleverde. Dat deed hij met een kus en hij werd ervoor betaald, wat onthulde hoe verdorven en corrupt hij was.
Vandaag kan hij eindelijk vrijuit spreken. ‘Ben ik echt zo anders dan jij?’ En: ‘Wie heeft zich hier nou opgeofferd?’