Op allerlei manieren was en is het nodig ons los te maken van een zondebesef dat beknellend was. Christelijke manieren van spreken over zonde vervormden onze relaties tot onszelf en tot anderen. We weten nu beter: onze lichamen zijn niet verdacht, onze verlangens zijn niet per se verkeerd of gevaarlijk. Zo namen we afscheid van vaste gebruiken zoals de biecht en de schuldbelijdenis in de liturgie. Omdat ze zo vatbaar bleken voor misbruik. Omdat ze ons angstig maakten in plaats van vrij. Omdat de nadruk misschien te veel op de zondige mens als individu lag, op de kortstondige ontlasting van het gemoed en de reiniging van het geweten, zonder werkelijke verandering. Het gevolg is wel dat het woord zonde ons steeds vreemder in de oren klinkt, als niet meer passend in deze tijd. Alsof het ons niet meer kan dienen om de menselijke ervaring te verwoorden.
Is daarmee niet iets verloren gegaan dat belangrijk en waardevol is? Misschien is het tijd om het begrip zonde en de praktijken die ermee verbonden waren opnieuw ter sprake te brengen, maar dan anders. Oorspronkelijk duidt ‘zonde’ op een verstoorde verhouding met God. Het gaat er vanuit dat we in een relatie staan tot het mysterie dat we God noemen en tot de ‘goede bedoeling’ van de Schepper die ons samenleven draagt en voortstuwt. ‘Zonde!’ zeggen we, als iets of iemand in zijn heelheid beschadigd is of als het weefsel van onze onderlinge relaties stuk gaat. Dat Kaïn zijn broer Abel vermoordt is zonde. Het brengt schade toe aan het goede dat er eerst was, aan broederschap: dat verschil tussen de een en de ander er mag zijn en in zichzelf goed is. ‘Zonde’ veronderstelt ook dat we de ruimte hebben om individueel en gezamenlijk richting te geven aan ons leven. Dat er duidelijke keuzes te maken zijn: geven wij in ons handelen elkaar en onszelf toegang tot het goede leven en brengen wij zo het Koninkrijk van God dichterbij of juist niet?
En tegelijk gaat ‘zonde’ onze macht te boven. Zijn wij niet aangelegd op het goede? Toch ontsnappen wij niet aan het kwaad: we zijn onderdeel van grotere structuren die we niet zelf gekozen hebben, die kwaad doen en die we niet zomaar kunnen veranderen. Vooral die structuren willen we in deze dienst centraal stellen. Structuren die er al zijn vanaf onze geboorte en die niet noodzakelijk zo zijn: armoede, racisme, uitsluiting; de structuren die weduwe en wees vermalen. Hoe kun we die zondige structuren leren doorzien, ons eigen aandeel herkennen? Wat hebben wij nodig om te kunnen strijden, in deze tijd, waarin wereldwijd toenemende angst het geweld en het onrecht tussen mensen aanwakkert?
In de Dominicus voltrekken we het ritueel van de handwassing ieder jaar in de veertigdagentijd. Niet om onze handen in onschuld te wassen, maar om het bewustzijn levend te houden dat we in ons doen en laten onvermijdelijk ook falen en tekortschieten. In deze serie zoeken we ook naar nieuwe manieren om ons besef van zonde en schuld ter sprake te brengen, vorm te geven in woord en in gebaar, in Bijbelse en niet-Bijbelse taal, zodat het vruchtbaar kan worden in ons werken aan een betere wereld, in het klein en in het groot.
We nodigen bewust enkele gastsprekers uit en stellen hen de vraag: kun je ons helpen in het oog te krijgen waarin we gefaald hebben en tekort geschoten zijn, wat onze relaties belemmert, wat deze aarde onherbergzaam maakt – en kun je ons leren waar onze mogelijkheden liggen om dat te veranderen, om transformatie te brengen?
Zondag 4 oktober: Over de Zonde
Overweging Colet van de Ven
Het woord zonde is meer en meer in onbruik geraakt maar is dat terecht? Oorspronkelijk betekent zondigen: je doel missen. Maar welk doel wordt gemist? Wat zijn daar de gevolgen van? Op individueel en collectief niveau? Hoe moeten we ons verhouden tot de zonden die de structuren en systemen zijn binnengeslopen waarvan wij deel uitmaken? Een verkenningstocht langs een begrip dat bij nader inzien verrassend actueel blijkt te zijn.
Zondag 11 oktober: Zonde en de macht van machomannetjes
Overweging Germain Creyghton
Niet voor niets staat de hoogmoed traditioneel op nummer één van de zeven hoofdzonden. Ook nu nog wordt veel kwaad in de wereld aangericht en uitgelokt door de macht van machomannetjes, in het groot en in het klein. Wat te denken van David, koning en schurk? Traditioneel is het tegengif: nederigheid. Is dat nog bruikbaar in een wereld waarin vooral individuele trots en sterkte worden gewaardeerd?
Zondag 18 oktober: Belijdenis van de zonde, toen en nu
Overweging Henk Hillenaar
Op de dag van zijn verrijzenis blaast Jezus heilige geest over de apostelen en zegt: ‘Als jullie iemands zonden vergeven, dan zijn ze vergeven, vergeven jullie ze niet, dan zijn ze niet vergeven’ – woorden van herschepping waarmee de evangelist verwijst naar het boek van de schepping waar God geest blaast in klei (Genesis2:7) en zo de mens schept. Deze dienst gaat over de veranderingen die wij hebben ervaren in geloofsleven en theologie wanneer we spreken over zonde, berouw, schuldbelijdenis en vergeving.
Zondag 25 oktober: Wassend water
Overweging Alex de Jong
Klimaatsverandering is voor ons allemaal een bedreiging en we zijn, zeker in het rijke Europa, ook met z’n allen verantwoordelijk voor wat er met onze Aarde gebeurt. Wij zijn geen ‘Heer en meester’: we zijn dat al nauwelijks over onszelf – laat staan over de Aarde. En als de klimaatverandering ons iets pijnlijk duidelijk maakt is dát het wel. Wij zijn deel, innig verbonden met alles om ons heen. En lijken dat te ontkennen. Met iedere soort die door ons toedoen verdwijnt, verdwijnen wij zelf. Is dat geen zonde?
Zondag 1 november: Allerzielen – Afscheid nemen
Overweging Juut Meijer
Zoals alle jaren zal deze zondag die het dichtst bij 2 november ligt in het teken staan van wie we missen. We noemen de namen van hen die in onze Dominicuskring in het afgelopen jaar overleden en ook bij andere dierbaren staan we stil. Dit jaar is het herdenken misschien daarom wel zo belangrijk omdat het ons niet altijd mogelijk was goed afscheid te nemen. Vandaar het thema van deze dienst.
Na de dienst zal de kerk tot in de middag open zijn voor allen die langs willen komen om een kaars te branden en dierbaren te herdenken.
Zondag 8 november: ‘Verlos ons van onze schuld’
Overweging Amma Asante
Wie in de schuldsanering belandt, moet drie jaar op een houtje bijten. De regels zijn zo streng, dat maar heel weinig mensen erin slagen zich te verlossen van hun schuld. Zou het niet bevrijdend zijn als we anders leren kijken naar schulden en armoede? Als we armoede niet associëren met ‘eigen schuld’ en zachter zijn ten opzichte van de fouten die we allemaal maken in het leven.
Zondag 15 november: Leven in de juiste maat
Overweging Janneke Stegeman
Te groot zondebesef kan je lamleggen – het legt als het ware teveel gewicht op je eigen handelen en je onvermijdelijke tekortschieten en falen. Ik merk regelmatig dat gevoelens van schuld en tekortschieten te groot zijn voor wat er werkelijk aan de hand is. Aan de andere kant is het in deze wereld waar je als nummer verschijnt moeilijk om jouw eigen handelen te verbinden met de grotere wereld. Hoe kun je oog houden voor je eigen menselijke maat en invloed in een wereld die zo onoverzichtelijk is? Welke taal en rituelen horen daarbij?
Zondag 22 november: ‘Vanwege onze zonden werd hij gebroken’
Overweging Erik Borgman
Niemand van ons is een misdadiger – toch? We willen allemaal het goede en gedragen ons verantwoordelijk. En toen lag er een zwarte man op de grond die stikte doordat een witte politieagent zijn keel dichtkneep. ’I can’t breath’, had hij gezegd en velen namen het over. Zij krijgen geen adem in het land van de goede bedoelingen. Het kwaad waarvoor wij niet verantwoordelijk willen zijn, dragen zij. Hun pijn is hun protest en alleen het delen van deze pijn kan ons echt vrij maken.
* bij de illustratie – uit het welkom van de eerste dienst in deze serie door Germain Creyghton:
“Misschien heeft u de afbeelding al gezien van een tekening van Rien Poortvliet…. Een chaotisch, afschuwwekkend en apocalyptische beeld van een vervuilde aarde, beheerst door een veelkoppig monster, waarin we allerlei menselijke ondeugden gemakkelijk kunnen herkennen, in grimassen en misvormde gestalten en gezichten.
Wij – kerkgemeenschap van zoveel verschillende mensen geïnspireerd door de Geest, wij zoeken, in die chaos: stilte, luwte, speelruimte ook, om enige afstand te kunnen nemen tot de monsters die we hebben gemaakt en waar we mee vergroeid zijn; om zo te komen tot een meer menselijke verhouding tot elkaar en tot de wereld waarin we leven….
In de komende weken zullen we de koppen van het monster meer van nabij bekijken en het beest op diverse manieren bij de naam noemen. Niet primair om het aan te klagen (dat ook), maar vooral om elkaar te bemoedigen, nieuwe veerkracht te vinden waarmee we ons teweer kunnen stellen, zodat we er niet aan onderdoor gaan.”
Volg ons op