Vrijheid is een van de meest belangrijke en betwiste woorden van de laatste jaren en heeft de afgelopen maand een pijnlijk actuele lading gekregen.
De joods-Russische filosoof Isaiah Berlin muntte de klassiek geworden begrippen ‘positieve’ en ‘negatieve‘ vrijheid. Met positieve vrijheid – vrij zijn om – bedoelt Berlin dat mensen meester over zichzelf zijn, welbewust besluiten kunnen nemen en autonoom zijn in die zin dat zij zich zelf begrenzingen kunnen opleggen. Daartegenover staat de negatieve vrijheid – vrij zijn van -de afwezigheid van dwang door andere mensen, ook wel het ‘schadeprincipe’ genoemd. Alles mag, zo lang een ander er geen schade van ondervindt.
Nel Simon (1938-2022), Curaçao, Willemstad, Parke Lucha pa Libertat (Foto © Adriaan Backer)
Het Bijbelse vrijheidsbegrip is radicaler, activistischer: het gaat over de verantwoordelijkheid die mensen hebben om – in navolging van hun God- elkaar te bevrijden uit alle denkbare vormen van onderdrukking. In deze serie onderzoeken we aan de hand van verschillende filosofen én verhalen van Bijbelse schrijvers enkele aspecten van het vrijheidsbegrip.
24 april: Over liturgie- oefenen in vrijheid
Lezing: Johannes 21: 1-14
Overweging door Erik Borgman
Vrij ben je niet vanzelf. Volgens de interpretatie van de eerste vijf Bijbelboeken door rabbi Jonathan Sacks doet het volk Israël er na de Uittocht uit Egypte veertig jaar over om in de woestijn de vrijheid te leren. We moeten leren dat, zoals Willem Jan Otten het in zijn boek Zondagmorgen verwoordt, wij na Pasen Christus ‘overal zullen weten, in het uur van onze dood, in de hele schepping, tot het einde van de tijd, overal is de Mensenzoon, behalve in zijn graf’. Dat God alles omgeeft en doortrekt, daarmee oefenen wij in de liturgie.
1 mei: Over innerlijke vrijheid
Lezing: Exodus 3: 7-14
Overweging door Colet van der Ven
Betekent innerlijke vrijheid je overgeven aan het leven, aan datgene wat je overkomt? Of betekent het juist dat je je los maakt van de omstandigheden en de volledige verantwoordelijkheid op je neemt voor je eigen doen en laten? Of is innerlijke vrijheid dat je ontstijgt aan dat eigenmachtige denken? Verkenning van een begrip aan de hand van drie filosofen en de bijbel.
8 mei: Over vrijheid in onvrijheid
Lezing: Psalm 37: 1-11, 37-40
Overweging door Bettine Siertsema
Als je in onvrijheid moet leven, in gevangenschap of onder de voortdurende dreiging van bombardementen en geweld is vrijheid een droom, een hoop, misschien een wenkend perspectief dat je inspireert en op de been houdt. Want wat zou het méér kunnen zijn, wanneer alle keuzemogelijkheden je uit handen zijn geslagen? En toch, ook als je niet eens meer de keuze hebt wat je zult aantrekken, wat je zult eten, hoe je je tijd zal besteden, ook dan blijft er nog iets van vrijheid over, zo blijkt uit memoires van concentratiekampgevangenen.
15 mei: Over vrijheid en lichamelijkheid
Lezing Marcus 1: 40-45
Overweging door Marcel Elsenaar
Succes en populariteit vragen er om dat je fit en aantrekkelijk bent. Als je ziek bent, afhankelijker wordt, dan heb je opeens geen plek meer in dat maatschappelijk verhaal. Kun je dan geen vrijheid genieten als je lichamelijk beperkt bent? Dat is lastig in onze cultuur, die door filosoof Byung-chul Han wordt aangemerkt als een palliatieve samenleving. Pijn heeft daarin geen betekenis, is alleen een hindernis. We verkennen zijn gedachtewereld. Daarnaast gaan we ook te rade bij Bieke Vandekerckhove. Zij kreeg op haar negentiende ALS en moest al haar toekomstvisioenen opgeven. En toch vond zij een nieuwe vrijheid. Gaan daarover ook Bijbelse verhalen over genezing?
22 mei: Over de vrijheid van het spel (kinderdienst)
Lezing Richteren 6 – 8 (fragm.)
Overweging door Eva Martens
Om te kunnen spelen in vrijheid heeft een kind grond nodig en grenzen. Dan ontstaat er een eigen ruimte die met het kind groeit en groter wordt. Is dat bij volwassenen niet net zo? Goed beschouwd is een viering ook een spel, volgens historicus Johan Huizinga het heiligste spel dat er is. Vandaag ervaren we daar iets van, met kinderen én met grote mensen.
Deze dienst wordt voorbereid door de kinderen en de Kinderwerkgroep.
29 mei, Hemelvaart: Over vrijheid, crisis en verantwoordelijkheid
Lezing Handelingen 1: 1-14 en Galaten 5 (fragm.)
Overweging door Germain Creyghton
Onze vrijheid is in crisis. Het optimisme van de afgelopen decennia over een vrijheid die zich vanzelf verbreidt, in een alom communicerende wereld waarin ‘de meeste mensen deugen’, wordt gelogenstraft door een wereldwijde pandemie, een onontwijkbare klimaatcrisis, een brute oorlog aan de rand van Europa en zelfs door ondermijning van rechtsstaat en democratie in het ‘vrije westen’ zelf. Wat gebeurt er? En wat te doen?
We vieren deze zondag Hemelvaart: dat Jezus na zijn leven, sterven en opstanding weer opgenomen wordt in het mysterie dat we God noemen. Kan dit voor ons, als leerlingen die in verwarring achterblijven, een inspirerende oproep zijn tot het waarmaken van een nieuwe vrijheid – in verantwoordelijkheid?
Volg ons op