Het apocriefe bijbelboek Judit spreekt tot de verbeelding. Kunstenaars van alle tijden hebben dankbaar gebruik gemaakt van de gruwelijke beelden in het verhaal over Judit, die als rijke en invloedrijke weduwe met haar schoonheid haar volk bevrijdt van zijn Assyrische belagers, door hun legeraanvoerder Holofernes in zijn slaap het hoofd af te snijden en dat vervolgens triomfantelijk aan haar stadgenoten in Betulia te laten zien.
Toch is Judit niet de femme fatale die er genoegen in schept om via de verleiding de macht te breken van een zich superieur wanende mannelijke heerser. Als we door de beeldvorming heen kijken en het bijbelboek in zijn geheel lezen, vallen diverse elementen op die duiden op verder reikende betekenissen.
Het boek Judit valt uiteen in twee grotere gehelen. In de hele eerste helft komt Judit als personage nog niet voor. Het is een weergave van allerlei verwikkelingen in de geschiedenis van het volk Israël die historisch niet klopt. Het belang ervan is wel duidelijk: het gaat niet om Judit zelf, maar om de schakel die haar optreden vormt in de overlevingsgeschiedenis van haar volk, dat steeds opnieuw het onderspit dreigt te delven ten opzichte van grotere machten. Ook nu is dat weer zo: dit kleine volk, dat zijn eigenheid bewaren wil en zich verzet tegen de afgoderij van de Assyriërs voor hun koning Nebukadnessar – hoe kan het zich nog staande houden, nu het door de overmacht van Holofernes’ troepen afgesloten is van water en voedsel? Het gaat hier om de vraag: wie is de God van Israël, die niet ingrijpt als het misgaat? Wat betekent ‘Ik zal er zijn’ als de geschiedenis keer op keer laat zien dat die belofte misschien niet betrouwbaar is?
Judit komt in het verhaal tevoorschijn op het moment dat de leiders van het volk op het punt staan om te capituleren, dat wil zeggen mee te gaan in de wanhoop van het volk en zich te schikken in onderdanigheid aan een vorst en een gewelddadige cultuur die ze niet willen, omdat die uiteindelijk onmenselijk is. Juist als het erop aankomt, neemt Judit het initiatief, toont zij het leiderschap waar de situatie om vraagt.
In onze tijd zijn de machten die ons dwingen van een andere orde, maar nog steeds is nodig wat Judit deed: persoonlijk engagement, naar voren treden en verantwoordelijkheid nemen, ja zelfs ‘vuile handen maken’ als dat echt nodig is om te kunnen overleven, om te kunnen blijven doen waartoe wij geroepen zijn: recht doen aan de minsten, vrede bewaren.
Tegenover de niet-werkende overmacht van het grote getal en het wapentuig, stelt Judit de werkzame macht van het persoonlijk initiatief, van de inzet van wie je bent als mens, met alles wat je in je hebt aan innerlijke drijfveren en aan uiterlijke overtuigingskracht. Zij beraamt het plan en voert het uit, waardoor een leven in vrijheid weer mogelijk wordt.
In een korte serie van drie diensten volgen we de grote lijn van het verhaal over Judit en belichten we vanuit een actueel perpectief drie belangrijke episodes uit het tweede deel van het boek.
Judit en haar dienstbode met het hoofd van Holofernes, Arturo Martini, 1933, te zien in Kröller Müller
Zondag 7 oktober – Het gebed van Judit – hoofdstuk 9
Met luide stem bidt Judit tot God: ‘Geef mij, weduwe, een vaste hand om uit te voeren wat ik heb bedacht.’ In haar gebed getuigt zij van een actieve vroomheid en voelt ze zich gesterkt om verantwoordelijkheid te kunnen nemen, ten behoeve van haar volk dat dreigt om te komen van honger en dorst.
Overweging: Juut Meijer
Zondag 14 oktober – Het gesprek van Judit met Holofernes – hoofdstuk 11
In haar ontmoeting met Holofernes toont Judit haar scherpzinnigheid en strategisch inzicht. Zonder ook maar één onwaarheid uit te spreken, beantwoordt ze precies aan wat haar tegenspeler horen wil. De macht van Judit groeit in dit gevaarlijk samenspel met het geweld van Holofernes: de perfecte voorbereiding voor de uitvoering van haar plan.
Overweging: Germain Creyghton
Zondag 21 oktober – De bevrijdende hand van Judit – hoofdstuk 13
Judit voert haar plan uit, met strategische inzet van haar schoonheid, met onverschrokken trefzekerheid, vanuit de kracht die zij in zichzelf voelt en die toch ook van buiten komt.
Overweging: Bettine Siertsema
Volg ons op